Dzieci / nastolatkowie doświadczają różnych stanów emocjonalnych, często intensywnych, paraliżujących ich ogólne funkcjonowanie w wielu aspektach codziennego życia. Następstwem pojawiających się intensywnych stanów emocjonalnych dzieci i nastolatków są różnego rodzaju trudności i problemy, które bardzo mocno odbijają się na ich życiu. Mogą nimi być skomplikowana sytuacja rodzinna, nagła śmierć bliskiej osoby, zagrożenie życia lub zdrowia – doświadczenie traumatycznego zdarzenia np: wypadki komunikacyjne, rozwód rodziców, przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna. Nękanie w szkołach, presja rówieśników. Nieprzyjemne intensywne emocje, które utrzymują się przez dłuższy czas najczęściej przemieniają się w zaburzenie psychiczne, obniżające jakość życia i ograniczające funkcjonowanie naszych dzieci.

Co to jest depresja?

Depresja jest stanem charakteryzującym się długotrwale obniżonym nastrojem oraz szeregiem innych objawów psychicznych i somatycznych. Depresja rozumiana jako choroba należy do grupy zaburzeń nastroju. Jej przebieg może być przewlekły, ze stałym nasileniem objawów lub może ona przyjmować postać nawracających epizodów o łagodnym, umiarkowanym lub ciężkim nasileniu, oddzielonych okresami dobrego samopoczucia. Objawy depresyjne często towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym – np. zaburzeniom lękowym (rozpoznaje się wtedy zaburzenia depresyjno-lękowe) lub są reakcją na przykre, traumatyczne wydarzenia (zaburzenia adaptacyjne o obrazie tzw. reakcji depresyjnej).

Jak często zaburzenia depresyjne występują u dzieci i młodzieży?

• Depresję stwierdza się u2% dzieci (dotyka ona równie często dziewczynki i chłopców) oraz nawet u 8% nastolatków (częściej chorują dziewczęta). Szacuje się, że szeroko rozumiane zaburzenia depresyjne mogą występować u 20% nastolatków, a niektóre źródła podają, że objawy depresyjne stwierdza się u blisko co trzeciego nastolatka.

Jakie są niepokojące objawy u dzieci/ nastolatków?

• poczucie ciągłego zamartwiania się, przez większość czasu,
• brak możliwości zapanowania nad niepokojem,
• drżenie mięśni (głównie rąk i twarzy), doświadczanie szybkiego bicia serca, uczucia dławienia w gardle, duszności, różnego rodzaju bóle, na które nie działają doraźne środki przeciwbólowe,
• doświadczanie nawracających myśli, których wywołują lęk,
• problemy z koncentracją uwagi i pamięcią,
• smutek, przygnębienie, płaczliwość, drażliwość, łatwe wpadanie w złość lub w rozpacz, demonstrowanie złości, zachowania odpychające, zniechęcenie do nawiązywanie relacji, bunt wobec rodziców i bliskich,
• zobojętnienie, utrata zdolności do przeżywania radości ze zdarzeń, które sprawiały przyjemność,
• poczucie znudzenia, zobojętnienia, problemy z porannym wstawaniem do szkoły.
• zaprzestanie aktywności, które wcześniej były ważne (hobby, zainteresowania, spotkania z rówieśnikami). W skrajnych przypadkach zaniedbywanie higieny osobistej, odmowa wychodzenia ze swojego pokoju, z domu,
• poczucie bycie niepotrzebnym, bezużytecznym, nadmierne samo obwinianie za sytuacje, na które, nie ma się wpływu (konflikt, rozwód rodziców),
• podejmowanie ryzykownych, nieprzemyślanych działań,
• działania autoagresywne, samookaleczenia (ciecie się ostrymi przedmiotami, drapanie, gryzienie itd.),
• myśli samobójcze – rozmyślanie fantazjowanie na temat odebranie sobie życia, planowanie odebrania sobie życia, próby samobójcze,
• zaburzenia koncentracji i trudności z zapamiętywaniem – pogorszenie wyników w szkole, opuszczenie zajęć,
• szukanie ulgi, ucieczka w zachowania powodujące sztuczne zrelaksowanie – gry komputerowe, świat wirtualny, pornografia, hazard,
• zwiększenie lub zmniejszenie apetytu,
• problemy ze snem, problemy z zaśnięciem, wybudzanie się w nocy na minutę”, ryzykownych odważnych zachowań, podejmowanie pochopnych szybkich i nieprzemyślanych decyzji, itd.

Co w międzyczasie warto i trzeba robić? Jak pomóc? Jak zapobiegać depresji u dzieci?

• Przede wszystkim smutkowi i rozpaczy młodych nie wolno się dziwić, a tym bardziej ironizować czy wyśmiewać – na zasadzie:
• „O co ty się martwisz? O co ci chodzi? Przecież nie jest tak źle. W głowie Ci się chyba przewróciło ”

W zamian trzeba z dziećmi zacząć szczerze, rzetelnie i spokojnie rozmawiać: o szkole, o domu, o życiu, o świecie w tym także o groźnych zjawiskach klimatycznych i cywilizacyjnych. Pytać i słuchać. Wykazywać zrozumienie dla sytuacji i wrażliwości dzieci, pamiętając, że dzieci są szczególnie czułymi uczestnikami i obserwatorami życia w którym przyszło im żyć. Dlatego dzieci mocniej niż dorośli reagują na sytuacje, które im szkodzą, przeciążają je i z którymi się nie zgadzają bo kłócą się z ich instynktem dobra, współodczuwania i przyzwoitości.

• Jako rodzice i opiekunowie nie bójmy się przyznawać przed dziećmi do tego, że nam dorosłym też bywa ciężko i smutno.

Dzięki temu złapiemy lepszy kontakt z naszym dzieckiem a dziecko przestanie się czuć nieadekwatnym, samotnym kłopotem. Rodzic rozpędzony na swojej drodze do stereotypowego sukcesu, zawsze zajęty, napięty i zmęczony, nie będzie w stanie złapać kontaktu ze smutnym dzieckiem. Wtedy łatwo możemy jeszcze bardziej oddalić się od niego.

• Dziecko nie jest po prostu smutne – i nie należy nazywać pochopnie jego stanu depresją.

Smutek z reguły ma jakieś wyraźne uzasadnienie, jest z czymś związany, z jakąś konkretną sytuacją, konkretnym wątkiem życia młodego człowieka. O smutku da się rozmawiać. Bo nie rozlewa jak depresja szeroko i bezrefleksyjnie na wszystkie aspekty i wymiary życia, sprawiając, że wszystko ma jednolity czarny kolor, wygląda tak samo tragicznie i nie ma żadnego sensu.

Depresja – jeśli nie jest spowodowana nagłym, traumatycznym wydarzeniem – rozwija się na ogół pomału. By nie dopuścić do jej klinicznej/chorobliwej fazy warto zawczasu spróbować psychoterapii.

 

• Ale pamiętajmy, że dobrą formą niespecyficznego odreagowania jest ruch

Ruch z jednej strony produkuje dużo endorfin a nawet dopaminy towarzyszącej postępom w zdobywaniu nowych kompetencji ruchowych (oba neurohormony dają poczucie głębokiego odprężenia) a z drugiej strony wspólne uprawianie jakiegoś ruchu (nie musi to być ruch sportowy, może to być np. taniec, gra na bębnach, slow joging, długi i szybki spacer) dostarczyć może okazji do bezstresowych kontaktów z innymi ludźmi.

• Trzeba też zadbać o to, żeby w pożywieniu młodego człowieka znalazło się wszystko to, czego potrzebuje

Nie żałować pieniędzy ani na zdrowe produkty jak i na profesjonalną ewaluację potrzeb pokarmowych dziecka.

• Nie zaniedbać sprawdzenia ogólnego stanu zdrowia dziecka, aby wykluczyć organiczne przyczyny spadku energii, nastroju i chęci do życia.

Szczególnie warto zrobić testy hormonalne (np. zaburzenia wydzielania tarczycy) a także zbadać zaburzenia flory bakteryjnej w jelitach oraz testy na boreliozę oraz na inne schorzenia i infekcje, które dają tzw. odczyn depresyjny.

Tekst został opracowany przez : Apolonię Zubowską, Łukasza Antosza i Alicję Hyrę w oparciu o literaturę:

• Cierpiałkowska: „ Psychopatologia”, wyd. Scholar,
• Morrison: „ DSM-V. Bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów”, wyd. UJ,
• med. Grzegorz Tęczka, Karolina Ciesielska, lek. med. Paweł Brudkiewicz „ Oswoić Lęk- zaburzenia lękowe i ich leczenie, www.centrumdobrejterapii.pl
• American Psychiatric Association, „ Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń psychicznych”,
• Adrian Wells, „ Terapia Poznawcza Zaburzeń Lękowych”.
• Materiały źródłowe Wojciecha Eichelberga- psychoterapeuty, coacha